Prema definiciji Svetske zdravstvene organizacije, karcinom je generički termin za veliku grupu bolesti koje mogu napasti bilo koji deo tela. Ostali termini koji se koriste su maligni tumor, rak i neoplazma. Jedna od osnovnih karakteristika kancerogenih oboljenja je brzo stvaranje abnormalnih ćelija koje rastu izvan svojih uobičajenih granica, a koje onda mogu preći na susedne delove tela i proširiti se na druge organe, i u tom slučaju reč je o metastazama. Metastaze su glavni uzroci smrti od kancera.
Rak je rastući svetski problem, a prevencija kancera predstavlja jedan od najvećih izazova javnog zdravlja u 21. veku.
Ovaj tekst ukazaće vam na to koliko su prevencija i rano dijagnostikovanje važni, koje vrste kancera su najučestalije na globalnom nivou, i prikazati neke ključne činjenice o tumorima kao rastućem globalnom problemu.
Značaj ranog dijagnostikovanja raka
Kako tvrdi medicinska struka, procenat smrtnih slučajeva prouzrokovanih kancerom može se drastično smanjiti ako se bolest otkrije na vreme. Kada se karcinom rano dijagnostikuje, znatno je veća verovatnoća da će terapija dati efikasnije rezultate i da će pacijent preživeti, čak i potpuno ozdraviti. Osim toga, sam postupak lečenja je jeftiniji i manje komplikovan.
Na sreću, uz pomoć mnogobrojnih savremenih dijagnostičkih metoda, kao što je, na primer, PSA tumorski marker kod sumnje na rak prostate, otkrivanje malignih oboljenja u početnim stadijumima je itekako moguće i samim tim raste verovatnoća da lečenje bude uspešno, i u krajnjem slučaju da se spasi život pacijentu.
Rana dijagnoza je bitna u svim fazama i kod svih vrsta maligniteta. U slučaju odsustva rane dijagnoze, odnosno kod pacijenata kod kojih se kancer dijagnostikuje u kasnijim fazama, lečenje je otežano, komplikovanije i u mnogim slučajevima, na žalost, neće dati odgovarajuće rezultate.
Postoje specijalni programi osmišljeni tako da se smanji kašnjenje u otkrivanju malignih tumora, kao što je skrining program u Srbiji, koji pacijentima omogućava blagovremeni pristup dijagnostičkim metodama, kao i lečenju.
Ključne činjenice SZO o kanceru
- Kancer je drugi najučestaliji uzročnik smrti na globalnom nivou i odgovoran je za 9,6 miliona umrlih u 2018. godini. Generalno govoreći, jedan od šest smrtnih slučajeva je posledica nekog od karcinoma.
- Približno 70% smrtnih slučajeva javlja se u zemljama sa niskim i srednjim prihodom po glavi stanovnika.
- Oko jedne trećine smrtnih slučajeva od raka nastaje kao posledica nezdravih životnih navika i neadekvatne ishrane, a prema Svetskoj zdravstvenoj organizaciji 5 vodećih faktora rizika su: visoki indeks telesne mase, mala zastupljenost svežeg voća i povrća u ishrani, nedostatka fizičke aktivnosti, upotreba duvana i upotreba alkohola.
- Pušenje je najvažniji faktor rizika za nastanka malignih oboljenja i odgovorno je za oko 22% smrtnih slučajeva od kancera.
- Infekcije koje izazivaju kancerogena oboljenja, kao što su hepatitis i humani papiloma virus (HPV), odgovorne su za smrt skoro 25% pacijenata u zemljama sa niskim i srednjim prihodom stanovništva.
- Otkrivanje kancera u kasnijim stadijumima bolesti, kao i neodgovarajuća dijagnoza i lečenje su, na žalost, još uvek česta pojava. U 2017. godini samo u 26% zemalja sa niskim prihodom po glavi stanovnika su bile dostupne usluge medicinske patologije. Sa druge strane, oko 90% zemalja sa visokim prihodom ima dostupne kompletne usluge lečenja. Ekonomski uticaj kancera je značajan i sve više se povećava. Ukupni godišnji troškovi prevencije, dijagnostikovanja i lečenja pacijenata obolelih od maligniteta se procenjuju na oko 1,16 hiljada milijardi američkih dolara (podatak iz 2010. godine).
- Samo jedna od pet zemalja sa niskim prihodom po glavi stanovnika ima bazu podataka i definisanu državnu politiku borbe protiv kancera.
Učestalost kancera na globalnom nivou kod oba pola
Procenjeno je da je u svetu u 2018. godini oko 18 miliona ljudi obolelo od kancera, od čega 9,5 miliona muškaraca i oko 8,5 miliona žena.
Učestalost karcinoma kod muškaraca
Tri najučestalija oblika kancera kod muškaraca su – rak pluća, rak prostate i rak debelog creva. Od ova tri oblika raka obolelo je čak 44,4% od ukupnog broja obolelih u 2018. godini. Slede tumor želuca i tumor jetre, oba sa nešto više od 5% udela.
Učestalost karcinoma kod žena
Sa druge strane, žene najčešće obolevaju od raka dojke (25,4%), zatim od raka debelog creva i raka pluća. Ove tri vrste raka učestvuju sa 43,9% u ukupnom broju novih slučajeva registrovanih u 2018. godini. Kancer grlića materice je četvrti po učestalosti kod žena, sa 6,9% udela.
5 najčešćih vrsta tumora u svetu
Sa preko 2 miliona obolelih, rak pluća i rak dojke su najčešće vrste kancera u svetu. Obe ova maligniteta imaju procentualno učešće od 12,3% u ukupnom broju dijagnostikovanih slučajeva u 2018. godini. Kancer debelog creva je bio treći najučestaliji oblik tumora koji je dijagnostikovan u 2018. godini, sa oko 1,8 miliona obolelih.
#1 Kancer pluća
Rak pluća je najučestaliji oblik maligniteta koji se javlja kod muškaraca, a na trećem je mestu po učestalosti kod žena. U 2018. godini bilo je oko 2 miliona novih registrovanih slučajeva u svetu. Mađarska je u imala najveću stopu obolelih od kancera pluća, a slede je Srbija, Nova Kaledonija u Francuskoj, Grčka i Francuska Polinezija.
#2 Rak dojke
Broj obolelih osoba od raka dojke u 2018. godini je takođe oko 2 miliona ljudi. To je najučestaliji kancer kod ženske populacije i drugi najčešći oblik tumora uopšte u svetu. Po broju obolelih prednjači Belgija, a za njom: Luksembur, Holandija, Francuska (urbana područja) i Nova Kaledonija takođe u Francuskoj.
#3 Rak debelog creva
Treći najzastupljeniji malignitet kod svetske populacije je rak debelog creva, koji je u 2018. godini dijagnostikovan kod 1,8 miliona ljudi na globalnom nivou. To je treći najčešći oblik raka od koga obolevaju muškarci i drugi najčešći malignitet kod žena. Zemlje sa najvećom stopom obolevanja od raka debelog creva su: Mađarska, Južna Koreja, Slovačka, Norveška, dok peto mesto dele Slovenija i Danska.
#4 Rak prostate
Rak prostate je drugi najčešći oblik tumora od koga boluju muškarci i četvrti najzastupljeniji maligni tumor među osobama oba pola, koji je u 2018. godini dijagnostikovan kod 1,3 miliona novih pacijenata. Najveća stopa obolelih od raka prostate registrovana je na francuskom ostrvu Gvadalupe, na drugom mestu je takođe francuska ostrvska teritorija Martinik, a slede ih Irska, Barbados i Estonija.
#5 Rak želuca
Na petom mestu po broju obolelih u 2018. godini nalazi se rak želuca, sa oko milion registrovanih novih slučajeva. Rak želuca je četvrti najčešći rak među muškom populacijom, dok je kod žena na sedmom mestu. Interesantno je da se svih 5 vodećih zemalja po broju obolelih od ove vrste raka nalazi u Aziji, i to ovim redom: Južna Koreja, Mongolija, Japan, Kina i Butan.
Sve ostale vrste kancera imaju manje od milion dijagnostikovanih slučajeva u svetu tokom prethodne godine: rak jetre (840.000 obolelih), rak mokraćne bešike (oko 550.000), rak grlića materice (oko 500.000), rak jednjaka (oko 500.000), rak pankreasa (oko 460.000 dijagnostikovanih slučajeva u 2018. godini).